WAAR AMBACHT KUNST ONTMOET

Terwijl je borduurt, vertraagt ​​je ademhaling waardoor je hersenen denken: "Alles is in orde. Er is geen gevaar. " Je deactiveert je hersenen van rood alarm naar oranje vervolgens naar groen. Op deze manier kalmeer je jezelf. Zo is voor mij borduren, steekje-voor-steekje een middel geworden om mindfulness te oefenen. Regelmatig mediteren op een kussen met mijn ogen dicht werkt voor mij niet. Maar ik vind het heerlijk om in mijn eigen bubbel te zitten, het kost mij geen enkele moeite om me te focussen op mijn werk.

Love Blooms

Dit was ook tijdens de eerste Corona golf in maart 2020 het uitgangspunt van Love Blooms[3]. Ik kon de term ‘Social Distancing’ niet meer horen, natuurlijk wist ik dat afstand houden van elkaar super belangrijk was maar ik miste het contact met elkaar. Ik wilde juist ‘Social Connecting’! Ik zag het al helemaal voor me hoe mensen op hun eigen veilige plek thuis een moment namen om een bloem te borduren, die ze dan naar mij toe zouden sturen. Waar ik de draden zou verbinden aan elkaar om er een mooi boeket van te maken.

Het was bijzonder om in deze rare en ook angstige tijd, mijn woonplaats Heerde was namelijk zwaar getroffen door het corona virus, post te ontvangen. Ik ontving enveloppes gevuld met geborduurde bloemen die werden vergezeld door handgeschreven briefjes. Ik ontving zielenroerselen zoals “Ik ben de zolder op gegaan om mijn borduurspullen op te zoeken”, “Ik heb deze bloem geborduurd met het garen uit mijn moeders erfenis” en “Ik heb deze bloemen samen met mijn oppaskinderen van 5 & 8 jaar geborduurd.”

Creativiteit als voeding

Als het leven zwaar is, hebben we allemaal een pauze nodig, niet alleen van de moeilijkheden, maar ook een pauze die ons voedsel en de kracht geeft om op te staan en weer aan de slag te gaan. Creatief bezig zijn doet dit. Het voedt de muis (je limbisch systeem), die op zoek is naar voeding en beloning. Het ongedwongen creëren en experimenteren met borduurgaren en stof; het spelen met de borduursteken, het zoeken naar de juiste steekverhouding en dan uiteindelijk de voldoening die je ervaart bij het voltooien van je werk. Hierdoor voel je je gevoed. De ‘voeding’ kan vele vormen aannemen zoals creativiteit om ook in angstige tijden te ontsnappen aan de realiteit. In je eigen veilige ruimte de stormen van je eigen emoties en angsten doorstaan om verdriet en angst te verwerken.

Creativiteit als verbinding

We zijn sociale dieren zowel de extraverte als introverte mensen hebben er baat bij verbonden te zijn met mensen die ons begrijpen, die hetzelfde willen. Als we verbinding maken, belonen we onze cortex. Het is bewezen dat positieve relaties en gedeelde activiteiten bijdragen aan ons fysieke en mentale welzijn. Als je je naald oppakt, oefen je een manier van zijn die de manier waarop je denkt en voelt ten goede kan veranderen. Met elke steek verdrijf je het negatieve en verwelkom je het positieve in je leven en dat is een genezende kracht die echt van jou is, op elk moment van de dag binnen handbereik. Creativiteit is een manier om mentaal gezonder te worden, het heeft de kracht om je te kalmeren, te troosten en te versterken, maar ook om je trots te laten voelen en verbonden met anderen te laten zijn, steekje-voor-steekje de wereld een beetje mooier te maken.

Community Art

Love Blooms is mijn kunstproject waarin engagement centraal staat. Je zou het ook een community art project kunnen noemen. Als ik de definitie online opzoek van community art lees ik dat er meerdere definities zijn omdat community art diverse doeleinden kent. Zowel het sociale als het artistieke aspect wordt benoemd in de verschillende definities van community art. De definitie die bij Love Blooms past is die van Gielen (2011)[4] hij stelt dat community art de artistieke projecten omvatten waarbij mensen uit de gemeenschap betrokken worden bij het productieproces. In tegenstelling tot andere kunstvormen, neemt het sociale deel bij community art een net zo belangrijke plek in als het artistieke deel. Het idee hierachter was dat cultuur niet alleen toebehoort aan een aparte verheven kunstwereld, maar dat iedereen baat heeft bij en recht heeft op culturele ontwikkeling.[5]

Het sociale deel speelt zich door de lockdown af in ieders eigen veilige omgeving. Het artistieke deel neem ik voor mijn rekening. Ik verwerk de toegestuurde geborduurde bloemen in een kunstwerk waarvan ik een ansichtkaart maak. Elke deelnemer ontvangt van mij na afloop van het project een aantal ansichtkaarten met het eind resultaat erop. Het idee hierachter is dat de kaarten kunnen worden verstuurd naar mensen om ze op te ‘fleuren’ in deze donkere tijd. Bij community art kunnen gedeelde vaardigheden zich op allerlei vlak afspelen, maar ik denk dat de mooiste voorbeelden, zoals ook bij Love Blooms, ook een stuk empowerment van de groep met zich meebrengt. Het op je eigen veilige plek even kunnen ontsnappen aan de waan van de dag door je aandacht volledig te richten op het borduren van een bloem. In de wetenschap dat jouw bloem straks een onderdeel wordt van een kunstwerk wat is gemaakt door iedereen op dezelfde wijze verplicht thuis, maar door het draad uiteindelijk met elkaar verbonden.

​

In Groot-Brittannië ontstaat de term community art in de jaren ’60, de term wordt in Nederland voor het eerst genoemd in de cultuurnota van 2005-2008.[6] De overheid wilde graag kunstprojecten ondersteunen die een positieve bijdrage leverden aan de wijk, leefbaarheid sociaal geëngageerde samenwerkingsprojecten en participatie in de kunst.[7] Natuurlijk was er daarvoor ook al participatie in de kunsten maar werd de term community art hiervoor niet gebruikt. Al was er wel een relatie tussen kunst en de verbinding met de samenleving. Naast de term community art worden er door Claire Bishop[8] in haar boek Artificial Hells[9] meerdere termen gebruikt die onder de sociale wending vallen, zoals: ‘socially engaged art, community-based art, experimental communities, littoral art, dialogic art, participatory art, interventionist art, collaborative art, contextual art’ en de meest recente ‘social practice’. De Nederlandse kunstcriticus en kunstenaar Erik Hagoort heeft het in zijn boek Goede bedoelingen over ‘ontmoetingskunst’.[10]

Community art brengt mensen samen. De initiator, beeldend kunstenaar, stelt daarvoor de randvoorwaarden, creëert de condities en begeleidt het proces. Hoe het kunstproject wordt gewaardeerd hangt met name af van de verwachting die wordt gecreëerd. Community art projecten werden in het begin door de kunstkritiek welwillend ontvangen, zeker als ze leken aan te sluiten bij een waargenomen sociale wending in de hedendaagse kunst.[11] Het sociale aspect van community art wordt afgewezen óf omarmd. Naast deze positieve geluiden klinken er ook negatieve geluiden uit het veld van de kunsten. Zo is er kritiek op community art vanuit het Nederlandse kunstdiscours van kunstcritici, kunstwetenschappers en anderen die daar een bijdrage aan leveren, ze vinden het sociale en politieke element van de participatieve kunst niet passen in het kunstdiscours, stelt Sandra Trienekens, cultuursocioloog.

Doordat een opdrachtgever regelmatig een gemeente, woningbouwvereniging of ontwikkelingsconsortium is moet je waken dat je met je community art project niet een verlengstuk wordt van de macht en dat je geen onderdeel wordt van een agenda die je niet wil steunen. Soms vervallen community art projecten in de bekende clichés zoals het pop-up restaurant, huiskamer, gezamenlijk gefabriceerd project of een flashmob dat maakt de grens met welzijnswerk soms erg dun.

Participatieve kunst

De cultuursocioloog Sandra Trienekens schreef het boek: PARTICIPATIEVE KUNST Gewoon kunst in moeilijke omstandigheden. Haar boek was klaar aan het begin van de corona crisis, in haar voorwoord schrijft ze dat de crisis de noodzaak laat zien van een herijking van wat we als essentieel zien in ons leven en onze samenleving. Wie en wat is echt belangrijk? Vanuit de aard van de praktijk zijn het bij uitstek de participatieve kunsten die we de moeite waard vinden maar die ook een concrete handreiking doen.[12]

Er is een worsteling met het kwaliteitsvraagstuk en de beoordeling van community art. Als het gaat om de kwaliteit dan zijn de critici kritisch als de participatie in hun ogen belangrijker is dan de ‘bekijkbaarheid’ van het werk of de techniek. Wat ze wel waarderen is artistiek leiderschap, gelaagdheid en abstractie in het werk. Dat zijn de elementen die volgens de critici het kunstproject in zijn geheel, en het proces en ‘presentatiemoment’ afzonderlijk, interessante kunst wordt voor een breder publiek.[13] Community art als kunstpraktijk kan ontwrichten en verbindt: het ontwricht het gevestigde beeld van wat kunst is, wie kunst maakt, waar kunst gemaakt wordt en wie ervan geniet. Hiermee ontstaat ruimte om nieuwe bindingen aan te gaan die het gevestigde kunstbegrip inclusiever maken, kunstmakers uit verschillende kunstdisciplines samenbrengen en het maatschappelijke draagvlak voor kunst verbreden.[14]

​

Als we kijken naar de kunstgeschiedenis dan is participatieve kunst dus ‘gewoon kunst’. Het betrekken van mensen bij een kunstwerk als artistieke vorm met participatie als artistieke strategie. In het geval van Love Blooms maak ik als beeldend kunstenaar het uiteindelijk kunstwerk met de input, geborduurde bloemen van de participanten aan het project. Participeren in een community art project kan dus op vele manieren gebeuren. In dit geval hou ik de regie over het eindresultaat omdat samenwerken niet mogelijk is vanwege de afstand maar ook het afstand houden. Er zijn ook kunstprojecten waar men gezamenlijk werkt aan het eindresultaat en dit samen vorm geeft.

Dat sociale kunst soms wordt weg gezet als ‘te sociaal’ wat in het Nederlandse kunstdiscours al gauw synoniem staat voor ‘dus geen kunst’ of anders ‘kunst van mindere kwaliteit’ maakt voor mij persoonlijk niet uit. Het plezier wat ik aan het maken heb beleeft en de reacties van de deelnemers zijn voor mij persoonlijk erg waardevol. Ook het vervolg van dit engagement project, Love Blooms is voor mij heel bijzonder.

Nationale Vereniging de Zonnebloem

In de zomer van 2020 ben ik benaderd door de Nationale Vereniging de Zonnebloem[15], zij willen heel graag samenwerken met Love Blooms, wat betekend dat er een speciale Love Blooms met participatie van de  ‘Zonnebloemers’ te weten de medewerk(st)ers en gasten komt. Op dit moment wordt de actie landelijk uitgerold. Er worden tijdens deze tweede harde lockdown half december 2020, pakketten met borduurmaterialen verspreid onder de ‘Zonnebloemers’ zodat ze thuis alleen of samen met een medewerk(st)er een bloem kunnen borduren. Half februari 2021 ontvang ik de geborduurde bloemen van de ‘Zonnebloemers’, waarna ik er een kunstwerk van ga maken. Een super leuk proces omdat ik nog niet weet wat de input en output ervan gaat worden. Ik kijk al uit naar de begeleidende briefjes van de deelnemers waarin ze hun zielenroerselen met mij delen. Hierdoor ontstaat er ook via het papier al een soort van ‘contact’ met de maker.

De grote verscheidenheid aan bloemen is terug te voeren op de natuur. Daar zijn ook bloemen te vinden van heel klein tot uitbundig groot. Van wit en zachte pastel tinten tot felle kleuren. Aan mij de uitdaging om met mijn vakmanschap en artistieke keuzes er een geheel van te maken. Dit originele werk wordt fotografisch vastgelegd en is daarna te verkrijgen als ansichtkaart, waarmee weer iemand anders kan worden ‘opgefleurd’ door de persoonlijke woorden van de afzender.

Conclusie

Zoals is gebleken heb je door het nemen van een beslissing het gevoel dat je meer in controle bent. Dit is ook zo als je gaat borduren voor de ontspanning. Je bent in controle met het borduurgaren en creëert een borduurwerk met je handen, jij kiest waar je aandacht naar toegaat. Terwijl je borduurt vertraagt je ademhaling waardoor je hersenen denken dat je in controle bent. Dit is ook wat ik met Love Blooms wilde bereiken, dat de deelnemers zich even konden onttrekken van de angst rondom het corona virus. Even de sores om zich heen vergeten en een ‘Kairos’ moment ervaren. De meditatieve handeling van de naald steekje-voor-steekje door de stof te halen vermindert de stress, angst en eventuele depressie.

​

Daarom ben ik dit engagement kunstproject begonnen wat je ook wel een community art of participatieve kunst kunt noemen.  Kortom, in het begin werd de sociale wending in de hedendaagse kunst welwillend ontvangen, maar er werden ook negatieve geluiden uit de wereld van de kunsten en het Nederlandse kunstdiscours van kunstcritici gehoord. Community art die in clichés vervalt en de dunne grens met het welzijnswerk, maar al met al ontstaat er ook ruimte om nieuwe bindingen aan te gaan die het gevestigde kunstbegrip inclusiever maken en het maatschappelijke draagvlak voor kunst verbreed.

Derhalve ben ik blij dat het kunstproject, community art, participatieve kunstproject Love Blooms een nieuwe fase in gaat met de ‘Zonnebloemers’. Zodat tijdens deze harde lockdown heel veel mensen zich even kunnen onttrekken aan de hectiek van de dag en even lekker een meditatief moment kunnen creëren met naald en draad.

En jij?

Ben je klaar om je kalmte te vinden door middel van borduren, steekje-voor-steekje op weg naar meer rust?

Mirjam Peppelman-Roelofs

December 2020

​

​

Noten:

[1] Hermsen, J. J. (2015). Kairos: een nieuwe bevlogenheid (01 editie). De Arbeiderspers, pag. 10

[2] https://www.rickhanson.net/ geraadpleegd op 28-10-2020

[3] https://www.loveblooms.nl

[4] Gielen, P. (2011). Mapping community art. De Bruyne, P. en Gielen, P.(red.) Community Art. The Politics of Trespassing, Amsterdam: Valiz.

[5] Otte, H., Gielen, P. Als politiek onvermijdelijk wordt: van community art naar commoning art, geraadpleegd op 16-12-2020 van https://www.boekman.nl

[6] Community art - Wikipedia

[7] Altena, A., Wat is community art? De sociale wending in de hedendaagse kunst (Vol. 2020). V2_publishing, pag. 27

[8] Claire Bishop is een invloedrijke kunstcriticus. Zij spreekt expliciet over een ‘social turn’ in de kunsten.

[9] Bishop, C., Artificial Hells. Participatory Art and the Politics of Spectatorship. (2012) Londen/New York: Verso

[10] https://www.erikhagoort.nl/Erik_Hagoort_NL_thuispagina_files/ErikHagoort_Goedebedoelingen.pdf

[11] Altena, A., Wat is community art? De sociale wending in de hedendaagse kunst (Vol. 2020). V2_publishing, pag. 28

[12] Trienekens, S. (2020). Participatieve kunst (Vol. 2020). V2_publishing, pag. 4

[13] Trienekens, S. (2020). Participatieve kunst (Vol. 2020). V2_publishing, pag. 42-43

[14] Trienekens, S., Postma, D.W., Boekman82, (Voorjaar, 2010) pag. 29

[15] https://www.zonnebloem.nl

​